กระแสการเรียกร้อง ทวงคืนโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุจากประเทศเจ้าของวัฒนธรรม หรือเจ้าของสมบัติทางวัฒนธรรมของชาติต่อประเทศผู้มั่งคั่งในฝั่งตะวันตก เกิดขึ้นมาอย่างต่อเนื่องในหลายสิบปี ไม่ว่าจะเป็นประเทศเจ้าของวัฒนธรรม อย่างอียิปต์ อินเดีย จีน เขมร และไทยเป็นต้น โบราณวัตถุที่ถูกลักลอบนำออกจากประเทศเจ้าของเกิดจากประเทศเจ้าอาณานิคมขนย้ายไปและเกิดจากการโจรกรม ลักลอบค้าโบราณวัตถุอย่างผิดกฎหมาย

กล่าวถึงเฉพาะกรณีของประเทศไทย กระแสการเรียกร้องทวงคืนโบราณวัตถุนั้น ไม่ได้เกิดขึ้นอย่างบังเอิญ แต่มีวิธีการและการประสานความร่วมมือจากหลาย ๆ ฝ่าย วัตถุชิ้นที่เป็นจุดเริ่มต้นการทวงคืน คือชิ้นส่วนของสถาปัตยกรรมที่จัดแสดงในสถาบันศิลปะในต่างประเทศ โดยบุคคลสำคัญทางด้านโบราณคดี ประวัติศาสตร์ศิลปะ ได้ไปพบโดยบังเอิญ
ทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์ : จุดเริ่มต้นของการสร้างกระแสทวงคืน

ย้อนกลับไปเมื่อประมาณ 50 ปีก่อน กรณีการเรียกร้องขอคืนโบราณวัตถุทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์ เป็นเรื่องราวที่โด่งดังไปทั่วโลก เป็นกระแสของข้อขัดแย้งที่ว่าด้วยมรดกทางวัฒนธรรมหรือสมบัติของชาติของไทยกับพิพิธภัณฑ์ในต่างแดน นับเป็นจุดเริ่มต้นของกระแสการเรียกร้องและทวงคืนโบราณวัตถุและศิลปวัตถุของคนไทยมาจนถึงปัจจุบัน

ในช่วง พ.ศ. 2515 ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล คณบดีคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากรในขณะนั้น พบทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์จัดแสดงอยู่ที่สถาบันศิลปะแห่งนครชิคาโกประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อคราวที่ท่านได้รับเชิญไปบรรยายสถาบันแห่งนั้น เมื่อกลับมาเมืองไทย หม่อมเจ้าสุภัทรดิศจึงทำหนังสือรายงานไปที่อธิบดีกรมศิลปากรในขณะนั้นเพื่อขอทับหลังคืน และคนไทยทั้งภาครัฐและประชาชนได้ร่วมแรงร่วมใจทำทุกวิถีทางในการขอคืนทับหลังกลับมาไทยจนกลายเป็นกระแสการทวงคืนมรดกหรือสมบัติทางวัฒนธรรมของชาติขึ้น และใช้เวลาประสานงานกว่า10 ปี ทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์ที่ว่ากันว่างดงามที่สุดได้เดินทางถึงเมืองไทยเมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน 2531 และนำไปติดตั้งไว้ที่เดิมคือ ประตูด้านหน้าทางทิศตะวันออกของปราสาทพนมรุ้ง ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล คือบุคคลสำคัญผู้จุดกำเนิดกระแสทวงคืน และสร้างแนวทางรวมถึงกระบวนการเรียกร้องทวงคืนสมบัติวัฒนธรรมที่ใช้มาถึงปัจจุบัน

ในการทวงคืนทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์ มีการหาหลักฐานต่าง ๆ จึงพบว่าเป็นการโจรกรรมไปจริง ต่อมาจึงมีการรณรงค์ในการเรียกร้องทับหลังดังกล่าวอย่างกว้างขวาง และใช้เวลากว่า 10 ปีทับหลังจึงกลับคืนสู่ดินแดนประเทศไทย

ผู้เขียน : วรกานต์ วงษ์สุวรรณ